VDL werkt mee aan megatelescoop

VDL ETG Projects, onderdeel van VDL Groep, gaat de ondersteuningsstructuur bouwen voor de hoofdspiegel van de Extremely Large Telescope (ELT) in Noord-Chili. Op een hoogte van ruim 3 kilometer wordt hier ’s werelds grootste telescoop van ESO (European Southern Observatory) gebouwd. De ondersteuningsstructuur bestaat uit 798 draagstructuren voor spiegelsegmenten, die samen de hoofdspiegel (met een diameter van ruim 39 meter) van de telescoop vormen. Met de order, die VDL ETG Projects zal uitleveren over een periode van ongeveer vijf jaar, zijn enkele tientallen miljoenen euro’s gemoeid.

Op het hoofdkantoor van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, in Garching bei München in Duitsland, hebben ESO-directeur-generaal Xavier Barcons en president-directeur Willem van der Leegte van VDL Groep vorige week het contract voor de order ondertekend. Willem van der Leegte: “Geweldig dat ESO ons deze prestigieuze order gunt, dit is de eerste keer dat een contract van deze omvang op het gebied van de sterrenkunde naar een Nederlandse partij gaat. Dit project is een geweldig visitekaartje voor de Europese hightech toeleveringsindustrie. Hiermee kan VDL Groep zich verder profileren als hightech-speler en betekent dit een springplank naar onze betrokkenheid bij meer nieuwe telescopen van ESO die wereldwijd worden gebouwd.”

‘Grootste oog op de hemel’

De omvang van de ELT is vergelijkbaar met dat van een voetbalstadion. Het ‘oog’ van de telescoop is bijna zo groot als een half voetbalveld en zal meer licht opvangen dan alle grote, professionele optische telescopen van dit moment samen doen. De ELT gaat wetenschappelijke ontdekkingen mogelijk maken op het gebied van planeten, de samenstelling van nabije sterrenstelsels en het diepe heelal. De hexagonale, mechatronische ondersteuningsstructuur houdt de hoofdspiegel van de telescoop voortdurend in de gewenste vorm, met nanometerprecisie. VDL ETG Projects neemt de bouw van deze structuren voor rekening. Het ontwerp is samen met TNO tot stand gekomen, ondersteund door NOVA (Nederlandse Onderzoekschool Voor Astronomie). De hoofdspiegel met adaptief regelsysteem zal daarmee de grootste telescoop zijn voor waarnemingen in zichtbaar licht.

Het is onmogelijk om de hoofdspiegel van 39 meter uit één stuk te maken, daarom wordt de spiegel opgebouwd uit 798 zeshoekige spiegelsegmenten van ongeveer 1,4 meter groot en 5 centimeter dik. Ieder spiegelsegment heeft een eigen draagstructuur en wordt met meerdere elektromotoren aangedreven waardoor de spiegel zeer nauwkeurig wordt gepositioneerd. Het continu corrigeren gebeurt door 9 elektromotoren op ieder frame en 3 elektromotoren onder ieder frame. Om te worden voorzien van een nieuwe reflecterende laag moeten spiegels geregeld worden vervangen. Daarom worden er in totaal bijna 950 spiegelsegmenten en draagstructuren gebouwd.

Voor de realisatie van de ELT is een bedrag van ruim één miljard euro beschikbaar gesteld. De bouw van de fundering van de ELT is reeds gestart. In 2024 dient de telescoop operationeel te zijn.

Nederlandse samenwerking

VDL ETG Projects is al een kleine tien jaar bezig met ELT. In 2010 zijn met TNO de eerste prototypes gemaakt voor de ondersteuningsstructuur voor de telescoop. Vier jaar later, in 2014, hebben VDL en TNO met NOVA een contract binnengehaald voor het ontwerp van de definitieve prototypes van de draagconstructies en de bouw van zes frames. TNO gebruikt zijn ervaring op het gebied van optische instrumentatie en precisiemechanica voor ruimtevaart, astronomie en halfgeleiderindustrie voor het ontwerpen en testen van structuren die op nanometerschaal (een miljoenste millimeter) gepositioneerd moeten worden. VDL ETG, eveneens met veel ervaring in de halfgeleiderindustrie, analytical en een Science & Technology-segment, heeft met name de expertise om precisie-mechatronische systeemontwerpen te optimaliseren ten behoeve van kostenbeheersing, betrouwbaarheid en onderhoud. Dit alles om het uiteindelijke ontwerp op economisch verantwoorde wijze in massaproductie te vervaardigen. NOVA, het samenwerkingsverband van astronomen van Nederlandse universiteiten, heeft specialistische kennis van het gebruik van grote telescopen en de optimalisatie van de wisselwerking tussen de telescoop en de wetenschappelijke instrumentatie achter de telescoop. Gezamenlijk verzekeren zij ESO van een optimale synergie tussen bovengenoemde belangrijke disciplines. De order van vandaag, gegund aan VDL ETG Projects, omvat dus de serieproductie van de ondersteuningsstructuur.

ESO

ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Deze Europese Zuidelijke Sterrenwacht wordt ondersteund door vijftien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen.