De lucht- en ruimtevaartindustrie in Nederland: Nog steeds onderscheidend?

Velen denken dat de lucht- en ruimtevaartindustrie in Nederland alleen een select gezelschap bedrijven aan het werk houdt. Daar valt tenslotte niet echt heel veel – meer – in te doen in ons land, toch? Fout! Voor wat betreft de ruimtevaart: Een paar jaar geleden zagen we in de Jaarbeurs de tentoonstelling NASA – A Human Adventure. Daarin was een galerij ingericht speciaal voor Nederlandse bedrijven – Dutch Dimensions genaamd. Wat daar bleek, was dat technieken en producten die weliswaar zijn ontwikkeld voor toepassing in de ruimtevaart, hun weg vinden in tal van andere markten. Van de medische sector tot en met de navigatie in je auto, van voedingsmiddelen en bijna vanzelfsprekend de luchtvaartindustrie. En ook die luchtvaartindustrie in Nederland is nog net zo aanwezig als in de gloriedagen van Fokker.

Kennisintensieve sector

De branche timmert in ons land flink aan de weg en rammelt daarbij stevig aan de deur van de politiek. Deze kennisintensieve sector ziet kansen, maar de lange time-to-market en levenscyclus van het eindproduct zorgen ervoor dat veel bedrijven niet zonder ondersteuning een rol van betekenis kunnen spelen. Dat de sector moet voldoen aan extreme kwaliteits- en betrouwbaarheidseisen lijkt logisch. Daarnaast spelen de hightech-processen in elk element van de toeleveringsketen een hele grote rol. Van ontwerp, ontwikkeling, samenbouw, gebruik en onderhoud tot modificatie en reparatie. En dat alles in een internationale setting. Uitdagingen genoeg dus.

Lange time-to-market

Door al deze kenmerken kan een toeleverancier wel 7 tot 10 jaar na de start van een ontwikkeling pas de eerste inkomsten verwachten. De duur van een traject tot het break-even punt kan zelfs 15 tot 20 jaar bedragen. Daardoor is alternatieve financiering – en politieke ondersteuning daarvoor – van levensbelang. Internationaal gezien leeft de ruimtevaartindustrie voor ca. 85 % op (nationale) overheidsopdrachten. Maar niet in Europa. Hier draait de industrie voor maar iets meer dan 50% op overheidsopdrachten. Ruimtevaartprojecten vanuit zowel ESA – European Space Agency – als commerciële partijen – telecom – zijn bij uitstek grote, risicovolle, langjarige projecten, met een zeer lange ontwikkelperiode.

Politiek

Half februari organiseerde de stichting Lucht- en Ruimtevaart Nederland een debat tussen Tweede Kamerleden en het bedrijfsleven om de handen op elkaar te krijgen voor investeringen in de sector. De aanwezige politici onderstreepten de grote economische waarde van beide sectoren. Remco Dijkstra van de VVD: “De overheid kan launching customer zijn en optreden als ambassadeur.” Dat de sector niet alleen economisch maar ook maatschappelijk van belang is, was een andere conclusie. Kees Verhoeven van D66: “Ruimtevaart heeft voor veel mensen ten onrechte een ‘verweg-gevoel’, terwijl de impact ervan juist heel dichtbij is.”

Tijdens het debat werd ook geconcludeerd dat de sector een rol kan spelen bij het oplossen van grote klimaatvraagstukken. Niet alleen actief, maar ook passief. Actief is bijvoorbeeld het bestrijden van bosbranden en het monitoren van dijken met behulp van satellietbeelden, passief is het groener en stiller maken van vliegtuigen. De extreemlange terugverdientijden in de sector kunnen met overheidsondersteuning wel worden getackeld, waarbij bedrijven zoeken naar kredietmogelijkheden die passen bij deze omstandigheden, in plaats van subsidies. Tegelijkertijd wordt gesteld dat iedere investeringseuro 5 tot 6 euro rendement oplevert. Een revolving fund is genoemd als mogelijke oplossing. De goede samenwerking tussen overheid, kennisinstelling en bedrijven is een belangrijke voorwaarde voor het verzilveren van de kansen.

Toegevoegde waarde

Hoeveel omzet wordt er nu gemaakt in die lucht- en ruimtevaartsector? De Nederlandse luchtvaart staat op de 6e plaats op de ranglijst van Europese landen met een omzet van bijna 4 miljard euro en biedt werk aan ruim 16.500 medewerkers van zo’n 100 bedrijven en kennisinstellingen. De Nederlandse ruimtevaartsector heeft een jaaromzet van 140 miljoen euro met 4.000 directe medewerkers.

Volgens het NSO – Netherlands Space Office: onze eigen ruimtevaartorganisatie – zijn de economische baten breder. Er is een belangrijke kruisbestuiving tussen de ruimtevaartsector en andere economische sectoren. Daarbij gaat het om materiaalgebruik, robotisering, bepaalde werkmethoden, miniaturisering, zonnecellen enzovoort. Maar de maatschappelijke baten en ook de wetenschappelijke baten reiken nog weer veel verder.

Nederland heeft een internationale wetenschappelijke toppositie weten te verwerven in een aantal kennisdomeinen. Dit opent deuren naar andere wetenschapsvelden en kennis, die er zonder de investeringen in deze sectoren niet waren geweest. Daarnaast leidt de wetenschappelijk kennis, het ‘human capital’, tot hoogopgeleid personeel, wat ook in andere sectoren van toegevoegde waarde is. Bovendien draagt de Nederlandse ruimtevaart bij aan de populariteit van bètastudies.

Met het faillissement van Fokker werd gevreesd dat de specialistische kennis verloren zou gaan. Maar twintig jaar later is de werkgelegenheid nog even groot. En de luchtvaartfaculteit van de TU Delft is nog nooit zo bloeiend geweest als nu, net als de hbo-opleidingen in de luchtvaart.

Toelevering

De lucht- en ruimtevaartsector in Nederland omvat een groot aantal bedrijven en kennisinstellingen, die als een keten met elkaar verbonden zijn. Deze keten bestaat uit: luchtvaartmaatschappijen, luchthavens met toeleverende bedrijven, luchtverkeersleiding, aerospace-industrie, toeleveranciers aan vliegtuig-, ruimtevaartuig- en motorenbouwers, onderhoudsbedrijven, kennisinstellingen, universiteiten, de militaire- en politieluchtvaart en de leveranciers en gebruikers van satellietinformatie. In totaal biedt de sector werkgelegenheid aan ruim 125.000 werknemers en draagt direct voor ruim tweeënhalf procent, 15 miljard euro, bij aan het Bruto Binnenlands Product.

Stimuleren van de sector is dus ook van belang voor de Topsectoren die direct en indirect betrokken zijn bij, of profiteren van de ontwikkelingen in de Nederlandse lucht- en ruimtevaart.

Groei

ING ziet een goede basis voor verdere groei, zelfs – of misschien juist – met de recente globale ontwikkelingen. De precieze impact is lastig in te schatten. De stichting Lucht- en Ruimtevaart Nederland geeft aan dat de sector in de afgelopen decennia met zo’n 4 à 5 procent jaarlijkse groei anderhalf keer beter dan het internationaal gemiddelde gepresteerd heeft.

Eind 2016 verscheen een advies van de overheidsinstelling Netherlands Space Office waarin het gedachte Nederlandse Ruimtevaartbeleid voor de jaren 2017 – 2019 is beschreven. De conclusie van het adviesstuk:

Nederlandse ruimtevaartbedrijven en -instituten zijn uitstekend gepositioneerd om wereldwijd een belangrijke rol te blijven spelen of om die op te bouwen. Nederland speelde reeds vanaf het begin van de ruimtevaart een voortrekkersrol, met name vanuit de wetenschap. Daardoor bouwt de huidige generatie ruimtevaartbedrijven en instituten voort op een sterke traditie. Technologisch behoort Nederland tot de top op een aantal gebieden. Zo zijn Nederlandse bedrijven leveranciers van essentiële technologieën voor Europese satellieten en lanceerders. Door de aanwezigheid van ESTEC, kennisinstituten en (technische) universiteiten is Nederland vruchtbare bodem voor de ontwikkeling van nieuwe en commercieel interessante ruimtevaarttechnologieën, zoals nanosatellieten, zonnepanelen en verschillende typen meetinstrumenten. Ook op het gebied van toepassingen van satellietdata is er een brede expertise in gebruiksdomeinen als water, landbouw, klimaat en luchtkwaliteit, en groeit er in Nederland een bedrijfstak die zich organiseert onder de coöperatie NEVASCO die wereldwijd diensten aanbiedt.

Een sector met nog steeds, of misschien wel meer dan ooit, duidelijk onderscheidend vermogen.

> Download hier de brochure over de ruimtevaart in Nederland

Door: Janet Kooren

Foto’s: Pixabay / Janet Kooren