PBL: ‘Nederland op koers om streefdoel van 35 TWh aan wind- en zonneparken in 2030 te halen’

Het vermogen van wind- en zonneparken groeit snel, blijkt uit cijfers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Naar verwachting wekken bestaande parken in 2030 zo’n 30 TWh op jaarbasis op, wat 17 meer is dan afgelopen jaar. Hiermee zijn de parken goed voor een kwart van de totale elektriciteitsproductie. Tegelijkertijd dreigt de instroom van nieuwe projecten neemt af door netcongestie, onzekerheden rondom afstandsnormen voor windturbines en strengere regels voor zonneparken. Voor verdere groei na 2030 is het volgens het PBL cruciaal nu na te denken over het behoud van draagvlak en de integratie van andere ruimtelijke belangen, waaronder woningbouw en natuur.

Dit schrijft het PBL in de Monitor RES 2024, een voortgangsanalyse van de Regionale Energiestrategieën (RES’en), die het PBL in opdracht van het ministerie van Klimaat en Groene Groei voor de vijfde keer uitvoerde. Op basis van de cijfers concludeert het PBL dat Nederland op koers ligt voor het realiseren van het doel om 35 TWh aan elektriciteit te produceren met behulp van wind- en zonneparken op land, zoals vastgelegd in het Klimaatakkoord. Het verwacht dat de productie uitkomt op 35 tot 45 TWh.

Streefdoel van 55 TWh niet haalbaar

Nederland kent daarnaast als streefdoel de productie van 55 TWh aan elektriciteit. Het gaat daarbij om het ’totaalbod’ van regio’s, een doel dat in 2022 is vastgelegd door de toenmalige minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten. PBL noemt het ‘heel erg onwaarschijnlijk’ dit streefdoel te halen. Ook niet indien de 4 TWh aan zonnepanelen op woningen worden meegeteld.

Een klimaatneutraal energiesysteem vereist een aanzienlijke toename van emissievrije elektriciteit. Hoewel de RES’en zich richten op 2030, wijst het PBL erop dat elektrificatie ook na die tijd essentieel blijft voor de energietransitie. Het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) voorspelt dat de elektriciteitsopwekking tot 2050 met drie tot vijf keer zal moeten groeien, wat ook vraagt om de productie van meer hernieuwbare energie op land.

Het PBL noemt het van belang deze groei in balans te brengen met andere ruimtelijke claims, zoals woningbouw en natuur. Ook vraagt deze groei om een integrale benadering van het energiesysteem, die samenhangt met de genoemde overige ruimtelijke uitdagingen.

Verschillende perspectieven op rechtvaardigheid

De energietransitie brengt verdelingsvraagstukken met zich mee. Deze maken het benoemen en analyseren van verschillende perspectieven op rechtvaardigheid noodzakelijk. Zo wijzen professionals in de regionale energietransitie op spanningen tussen gelijkheid en vrijheid. In veel gevallen gaat het daarbij om de verdeling van voordelen en lasten.

Zo kan het streven in het Klimaatakkoord om energieprojecten voor minstens de helft in lokale handen te leggen leiden tot onrechtvaardige uitkomsten voor omwonenden. Investerende en risicodragende omwonenden profiteren financieel, terwijl anderen dat niet doen. Ook bestaat er discussie over de verdeling van de opbrengsten van projecten, bijvoorbeeld via een omgevingsfonds. Denk echter ook aan investeringen in warmtenetten. Waar Nederland de elektriciteitsnetverzwaring collectief financiert, dragen lokale gebruikers van warmtenetten de kosten voor de aanleg van een nieuw warmtenet.

Ter ondersteuning van regionale en lokale bestuurders bij het maken van rechtvaardigheidsafwegingen zet het PBL perspectieven op rechtvaardigheid rond verdeling, procedures en erkenning naast elkaar. Ook geeft het daarbij voorbeelden uit de praktijk.

Natuur kan belemmering, maar ook een kans zijn

Natuur wordt vaak gezien als een obstakel voor de realisatie van energieprojecten. Zo komen natuur en energie elkaar vaak tegen. Een quickscan door het PBL in 12 RES-regio’s wijst uit dat in 40 procent van de zoekgebieden voor nog niet vergunde projecten voor wind- en zonneparken beschermde natuur ligt.

Dit kan een belemmering zijn, maar biedt ook kansen. Zo kunnen energieprojecten en natuur elkaar ook versterken. Zonneparken bieden bijvoorbeeld vaak goede omstandigheden voor vegetatie die aantrekkelijker is voor dieren dan landbouwgrond. Ook kunnen energieprojecten bijdragen aan de biodiversiteit. Als voorbeeld noemt het PBL Zonnepark Klarenbeek, waar op verzoek van omwonenden paddenpoelen en 145 bomen toegevoegd. Ook zijn landschapsstructuren van voor de ruilverkaveling hersteld.

Het PBL wijst ook op de recente uitbreiding van de SDE++-regeling, wat natuurinclusieve zonneparken beter mogelijk maakt. Een gebiedsgerichte, integrale benadering biedt meer kansen voor synergie tussen energieopwekking, natuur en landschap. De RES-regio’s kunnen hier ook na 2030 een belangrijke rol in spelen.

Auteur: Wouter Hoeffnagel
Beeld: Thomas G. via Pixabay